Okruszki

Mieszkaliśmy na Wołyniu, w powiecie łuckim. Ojciec był osadnikiem wojskowym za udział w wojnie 1920 roku. Nasza „podróż” gdzieś do archangielskiej obłasti trwała siedemnaście dni. Jechaliśmy razem – mama i siedmioro mojego rodzeństwa. Ja miałem dobrze, bo mama ułożyła mnie przy okienku na górnej półce. Z początku nie było na tej zsyłce tak źle, bo wzięli mnie do przedszkola. Dzieci w przedszkolu i szkole raz dziennie jadły obiad i dlatego było dobrze. Ale po kilku miesiącach wszystko zlikwidowano... Kraść nie było czego. Zbieraliśmy więc w lasach maliny i sprzedawaliśmy je marynarzom, którzy za szklankę leśnego runa rubla płacili. Zimą – cwany byłem! – szedłem w las na zające, które kopały nory w śniegu, by dostać się do zmarzniętych jagód. Ale smaczne mięso było! Wiosną młode brzozy mają cieniutką i miękką korę, którą można było jeść. W tym czasie zmarł z zimna mój najmłodszy, 10-miesięczny brat.

* * *

Mama była kiedyś uczennicą gimnazjum rosyjskiego w Lublinie, więc dobrze znała ten język. Handlowała z miejscowymi czym się tylko dało. Mama sądziła, że w Nowosybirsku tworzyć będą wojsko polskie. Chciała więc dostać się do armii, by wyrwać nas z tego piekła. – Zbysiu, idź do wojska – błagała najstarszego brata – może chociaż ty przetrwasz?

* * *

Znów jesteśmy w podróży i siedzimy skuleni na platformach pociągów. Dzielna mama kombinuje w jaki sposób przedostać się do polskiej armii. Po drodze zachorował Antoś, więc musiał pozostać w szpitalu. A my? Dalej i dalej, wciąż przed siebie, na Bucharę. Mama pamiętała o Antosiu i wkrótce po niego wróciła. Znalazła go w ochronce w Kaganie. Tam spotkała księdza, Kanadyjczyka polskiego pochodzenia, który wiedział, że polskie wojsko organizuje się w Husarach, a nie w Nowosybirsku. – Ja organizuję ochronkę dla polskich dzieci. Ratuj swoje! – przekonywał.

* * *

Mamie nie trzeba było dużo mówić. Pozostawiła Antosia w tej ochronce, wróciła po nas i... zachorowała na tyfus. Więc my, dzieci, podążaliśmy za nią – leżącą w wysokiej gorączce na arbie ciągniętej przez wielbłąda – do szpitala w Bucharze. Gdy sanitariuszki wzięły mamę na nosze, to ona do nich w te słowa: – Wszystko załatwione! Moje dzieci muszą trafić do ochronki w Kaganie! 14-letnia siostra Janka wzięła na siebie obowiązek zabrania nas do tej ochronki. Poszliśmy do Kaganu tak jak staliśmy. W zawszawionych łachmanach, z paroma lepioszkami w zanadrzu. Młodsza Marysia wlokła się noga za nogą, więc na zmianę z Janką ją nieśliśmy. Ja szedłem i spałem. Jeść nie było co. Kilka dni to trwało...

* * *

W Kaganie chowaliśmy się w gruzach. Nie wiedziałem dlaczego. Dopiero dziesięć lat temu się dowiedziałem, że gdyby nas Rosjanie wtedy znaleźli, wówczas trafilibyśmy do rosyjskiego domu dziecka. Tu, w Kaganie, odnaleźliśmy „naszego” księdza. Zabrał nas do jakichś ponurych pomieszczeń. Tylko suchy chleb dawali. Ja ten chleb bardzo lubiłem, ale młodszy brat chętniej zjadał upieczone bawełniane makuchy...

* * *

Któregoś dnia zabrali nas wszystkich z tej ochronki i powieźli do Aszchabadu na granicy z Iranem. W tym czasie najstarszy brat, Zbyszek, uciekł z wojska rosyjskiego i nas szukał. Nie znalazł.

* * *

Ostatnia pożegnalna kolacja przed wypłynięciem do Persji, gdzie sybirackim dzieciom – jako pierwszy – gościny udzielił szach Reza Pachlavi. A mi się w głowie kręci, jeść nie mogę... Tyfus! Zostawili mnie w szpitalu, moje rodzeństwo popłynęło beze mnie.

* * *

Nigdy tego nie zapomnę. Szpital. Leżę na korytarzu wśród Uzbeków. Tym korytarzem szybkim krokiem idą dwie rosyjskie pielęgniarki i lekarz. Ominęli mnie. Nagle doktor odwraca się i pokazuje na mnie: – Co ten Rosjanin tu robi?! Byłem prawie nieprzytomny, więc dobrze nie pamiętam, ale chyba wieźli mnie windą, nieśli schodami... Gdy się obudziłem zobaczyłem porażającą oczy biel. Białą poduszkę pod głową, białą ścianę naprzeciw... – Umarłem! Jestem w niebie! Świętego Piotra widzę w łóżku, jakaś kobieta siedzi obok niego... Gdy poruszyłem głową, wtedy ta kobieta zawołała pielęgniarkę. Dali mi rosołu do napicia się. W sali stały tylko cztery łóżka. Czysto i biało, jedzenia w bród. Jak w niebie! Któregoś dnia za oknem zobaczyłem dorożkę. – Kiedyś po mnie przyjedzie – pomyślałem. Gdy naprawdę przyjechała, to ze szpitala trafiłem wprost do sierocińca.

* * *

Miałem już dziesięć lat. W tym sierocińcu spotkałem chłopaka. Zapytałem go o nazwisko. – Polak. – Ja też Polak, ale jak się nazywasz? – Polak. Stasiu Polak. W 1998 roku to zdarzenie mu przypomniałem. Takie szczególiki dobrze pamiętam. Taki mam talent wrodzony.

* * *

Z Aszchabadu do Persji jechałem z grupą dzieci ciężarówką. Ubrani byliśmy w portki, koszule i sandały na nogach. – Na granicy wyjdziecie z auta i się schowacie, a jak usłyszycie gwizdek, przybywajcie z powrotem – takie dostaliśmy polecenie. Ja po górach chodzić nie umiałem. Gdy usłyszałem gwizdek, byłem zaledwie w połowie drogi na szczyt. Jednego buta po drodze zgubiłem, więc tego drugiego też wyrzuciłem... Ciężarówki jechały powoli i kierowcy nas z tej drogi zbierali. Rosjanie to robili! Potem się dowiedziałem, że indyjski maharadża – „ojciec chrzestny tysiąca polskich dzieci” – ich przekupił. I to oni – Rosjanie – doprowadzili nas do perskiej granicy, gdzie już perskie wojsko na nas czekało. Nawet nam Persowie salutowali!

* * *

Nie pamiętałem wtedy swojego nazwiska (po tyfusie). Któregoś dnia słyszę, że jakaś pani kogoś szuka i nasze drzwi do pokoju chce otworzyć. – Nie, bo dzieci już śpią! Na drugi dzień rano, przy śniadaniu, mówię do niej: – pani mnie szuka! Opowiedziałem o mamie w Bucharze, o siostrach i braciach... – To ty! Ciebie szukam! – krzyknęła radośnie. – Jestem siostra Alfonsa. Twoja mama żyje! Ksiądz Hucal (to ten polski Kanadyjczyk) wysłał mnie do Persji, żebym się wami i innymi dziećmi zajęła. Prosili żeby ciebie odnaleźć.

* * *

Auta, auta, auta... Podróżowaliśmy w dzień, w nocy spaliśmy w placówkach wojskowych. Pełna izolacja. Może dlatego, że były wśród nas także żydowskie dzieci, a my byliśmy wśród muzułmanów? A może dlatego, że na perskich drogach spotykano jeszcze sowieckich żołnierzy, którzy mogliby zawrócić transport z powrotem?

* * *

Na granicy z Indiami, w Quetta, nasi kierowcy włożyli mundury wojskowe, bo to wojskowi byli. Rzeka Indus wylała, więc czekaliśmy aż wody opadną. Byliśmy odcięci od reszty świata przez dwa miesiące! Spaliśmy w domach oficerskich. W tym czasie panowie oficerowie przenieśli się do namiotów. Byłem syty, było mi ciepło, czysto i bezpiecznie, ale ja wciąż uciekałem. Wszyscy mówili, że mam fisia. A ja uciekałem od mleka, od lodów, od kremów... Do dziś mleka nie znoszę! Uciekałem i jadłem to, co znalazłem. Natura mnie żywiła. To taki „fiś” z Rosji. Opiekunowie mnie szukali, znajdowali i pytali gdzie byłem. Więc ja im na to, że tornado mnie złapało i nie umiałem trafić. Wierzyli, bo tam tornada często wiały...

* * *

I znów podróż. Tym razem pociągiem do Jamnagaru. I dalej do Balachadi... W osiedlu Valivade jesteśmy bezpieczni, syci i czysto ubrani. Ucząc się w szkole nadrabiam stracony wojną czas. Razem z innymi dziećmi codziennie się gimnastykuję, kopię piłkę, biorę udział w przedstawieniach i wycieczkach... Normalne życie. Mam wiele koleżanek i kolegów.

* * *

Rok 1947. Indie odzyskują niepodległość i musimy opuścić ten kraj. Gdzie jechać? Do Kanady? Do Stanów Zjednoczonych? Brat Zbyszek, który walczył pod Monte Casino, jest już w Anglii. Przez trzy miesiące pracował na statku rybackim. Któregoś dnia w porcie czekała na niego polska żandarmeria. – Dezerter! A Anglicy na to: – Nie! I tak go uratowali. Postanawiamy więc z siostrami i braćmi, że jedziemy do brata w Anglii. Tam miał na nas czekać wujek Józiu. Ale wrócił do Polski, do żony i dzieci. W 1949 wywieźli go do kopalni w Rosji, za karę, że walczył w wojsku angielskim.

* * *

Rok 1964. Wyjeżdżam z własną rodziną z Anglii do Australii. A za mną moi bracia i siostry.

* * *

Rok 1984. Po raz pierwszy wybieram się do Polski. Na Okęciu w Warszawie pytali: – A ty do kogo? – A ile masz pieniędzy? – A co w tej Australii robisz? Sześć godzin to trwało...

* * *

Rok 2008. Wróciłem z Polski, ze spotkania sybirackich dzieci w Waplewie. Wspominaliśmy przy ognisku „hinduskie dzieje” wraz z przyjaciółmi, którzy na to spotkanie przyjechali niemal z całego świata. I ja tam byłem - sybirackie dziecko, rocznik 34. Polski Hindus.